Na semana pasada o Ecomuseo de
Arxeriz puxo en marcha un operativo para rescatar o derradeiro barco de dornas
do que temos coñecemento; en ningún momento se nos pasou polo maxín que se
puidese conservar un barco que se deu por desaparecido dos nosos ríos desde a
construcción dos encoros do Sil e do Miño.
O BARCO DE DORNAS
O barco de dornas é unha tipoloxía de embarcación moi peculiar que se
foi esvaíndo e quedando os últimos exemplares entre Peares e Belesar, máis a
zona da desembocadura do Sil. De feito éste navegou entre a zona de S. Cosmede
e a desembocadura do río Cabe, entre Pantón e Noguera de Ramuín.
Trátase dun tipo de embarcación cunha orixe
ancestral, polivalente, universal e con especial adicación á pesca fluvial,
servindo para outras labouras e servizos propios da ribeira e que por algunha
razón foi quedando relegada á zona de encontro dos dous grandes ríos galegos .
Recibe o nome de "barco de
dornas" por estar feito con dúas toradas de castiñeiro, “dornos/dornas”,
baleirados por dentro cunha aixola e machada que cumpren a función de
flotadores da embarcación . No extremo máis alto de cada torada perfílase
unha proa apuntada denominada “biqueira"; a parte de atrás péchase cunha táboa, “ tempo”, sobre unha
pequena prolongación aplanada do propio tronco que lle axuda á navegabilidade
denominada “recabé”; a zona escavada no interior é regular dun extremo a outro, a parte
aberta é estreita e alongada por todo o
tronco ata dar a apariencia dunha canoa.
 |
Nomenclatura das diferentes partes do barco de dornas segundo Xaquín Lorenzo "O Xocas" |
As dúas toradas dispóñense en
paralelo a 1 metro aproximadamente e xúnguense cuns traveseiros ben suxeitos
por unhos “bios” de madeira que a modo de pasadores impiden que os traveseiros
se movan e conformen un corpo coas dornas; un pau a modo de travesa cara a
biqueira e outro na parte de atrás son a base estructural sobre a que se monta
unha tarima de cangos de pino ou bidueiro, “o piso”, que se adaptan coa forma das dornas, máis alto na
biqueira; nos laterais externos de cada dorno crávase un ferro, “o cambón”, que
serve para meter o remo pola fura central. Os remos de castiñeiro miden 3´60 m. e descansan
sobre unha peza de cortiza dentro do cambón.
As medidas do barco son de 3´20 m.
de longo por 1´70 m de ancho, a biqueira ten 76 cm de alto e o recabé sobresae
14 cm.
O RESCATE
Este achádego foi posible por que un
bo día de marzo, Agustín achegouse polo Ecomuseo e deixou recado ( logo
de aconsellarse co seu amigo Manuel Gago ) de que no baixo dunha casa da
Ribeira Sacra atopara algo que lle chamou poderosamente a atención, unha
especie de canoas de madeira que aparentaban ser moi vellas. Sacoulle unhas
fotos na penumbra do soto na que se deixaban entrever as dornas dun barco e anotou
a localización do lugar: a última casa do lugar do aparcadeiro ferroviario de
S. Estevo a carón da desembocadura do río Cabe no Sil, concello de Pantón, en frente de A Barca en
Sober. Á casa chégase pola vía do tren
logo de pasar os tres enormes silos que no seu día serviron para facer o
formigón para os encoros cercanos.
 |
| O último barco de dornas rescatado polo Ecomuseo de Arxeriz |
A través de Diego, único veciño estable do
lugar, patrón de catamarán reconvertido en taberneiro e fedatario do acontecer de
S. Estevo puidemos dar con Isidro, o
dono do barco que xa tiña vendida a casa natal ao panadeiro de Millán en Sober.
Diego conseguíu o teléfono de Isidro e logo de achegarnos varias veces polo
lugar puidemos comprobar que
milagrosamente alí estaba varado en seco o último barco de dornas da Ribeira
Sacra e de toda a rede fluvial, como un tesouro da nosa cultura material que
servíu ao pai de Isidro para ir de pesca polo Sil a coller anguías, troitas e
salmóns con galaritos, nasas e trasmaios, peixes que metía na cavidade do tronco coa auga
suficiente para que se mantivesen vivos
antes de descargalos en terra ou en pías para mantelos días.
 |
O último barco de dornas rescatado polo Ecomuseo de Arxeriz
|
Segundo Isidro, o barco fíxose no
ano 1.945 para sustituir ao anterior , xa moi desgastado, e navegou nas augas
do Sil ata que no 1959 a presa de S. Pedro rematou por cegar a faciana natural
do río e o barco pasou a ser gardado nos baixos da casa do seu propietario.
A día de hoxe, esta peza tan
sobranceira da vida nos rios Sil e Miño está á espera de que se lle realice a
restauración e consolidación pertinente para finalmente poder expoñela na sala da Cultura
Fluvial do Ecomuseo de Arxeriz.
AGRADECEMENTOS
Queremos
agradecer a Agustín a súa información da
existencia do barco sen a cal non a teriamos atopado, a Manuel Gago o consello
de confiar no Ecomuseo, a Celestino pola axuda nas pescudas previas e a
primeira viaxe de comprobación, a Ana pola compaña noutra incursión, a Paco e Pepe Troyas pola axuda para
rescatalo, a Diego a colaboración para localizar ao dono e a Isidro a
disposición de desfacerse en bon trato dun retallo da súa historia familiar e
de toda a Ribeira Sacra e da cultura fluvial.
