xoves, 27 de decembro de 2018

2ª EDICIÓN DA GUÍA DAS IGREXAS ROMÁNICAS DA RIBEIRA SACRA

Esgotada a 1ª edición, xa estamos a ultimar os detalles para que este 2019 nos agasalle cunha nova edición da "Guía das Igrexas Románicas da Ribeira Sacra" onde, baixo a dirección de José Antonio Quiroga Díaz, a Fundación Xosé Soto fai unha recompilación das mostras máis represntativas da arquitectura románica neste territorio.

Noticia completa en El Progreso

UN ANO DIFERENTE PARA OS CASTROS DA RIBEIRA SACRA

¿Como evoluciona o estudo e a conservación dos castros do sur da provincia de Lugo?
En La Voz de Galicia fannos un resumo.

martes, 4 de decembro de 2018

MOUROS E MOURAS


Mouros e mouras

1.introducción
As lendas de mouros e mouras permítennos construir un discurso simbólico entre o pasado e presente, permítennos dar explicacións a aquelas cousas que non coñecemos ou se perden no tempo,   son un alicerce fundamental da nosa identidade como pobo e da nosa cultura tradicional.
As lendas, que durante décadas pasaron de xeración en xeración a través de relatos contados nas noites de inverno nas lareiras das cociñas  servían para dotar de significado as pegadas do pasado que se perde na noite dos tempos ou para diferenciar o feito polo home do feito pola naturaza, hoxe  esmorecen nunha época na que as lendas carecen de importancia e só se presta atención ao escaparate virtual da modernidade.
Fagamos un repaso destas lendas a través destas liñas:

2. Orixe das lendas
Parece ser que o a lenda máis antiga referenciada en texto escrito aparece no “Recuento de las Casas Antiguas del Reino de Galicia” de Vasco de Aponte (s. XVI), unha lenda nobiliaria relacionada coa Casa dos Moscoso:
“Este Álvaro Pérez duró poco y, según fama, entrando en la coba da Coruja a buscar un gran tesoro por consejo de un freire que era gran nigromante, y llevando consigo treinta escuderos y peones muy enforçados, y ante ellos muchas achas encendidas y troncones muy grandes de roble y cordas longas amarradas en la entrada de la coba con estacas, y la gente bien armada, y entrando por la coba adentro, hallaron aves tan grandes que les daban muy grandes golpes en las caras, y anduvieron asta llegar a un gran río caudal, y vieron del otro cabo dél gentes estrañas, fermosas, ricamente vestidas, tañendo instrumentos y viendo grandes tesoros. Pero tubieron tan gran miedo al río que no lo osaron pasar; y todos de un acuerdo dieron vuelta, más el freyre deçía: “Adelante, adelante, que no es nada”. Y ellos no lo quisieron creer. Y entonces salió tan grande viento que les apagó las achas. Y en tan buen día, quando se pudieron salir, dio por ellos un aire emponçoñado que no salieron del año con vida, y el freyre luego perdió la vista de los ojos” (Vasco de Aponte, 207).
Hai quen ve a referencia máis antiga no Codex Calixtinus  cando di que: «A terra dos galegos é rica en ouro e prata, e en tecidos e peles silvestres e noutras riquezas e, sobre todo, en tesouros sarracenos» no que unha mala interpretación e traducción literal fai que se mesturen os “nosos mouros” cos “sarracenos”; aínda hoxe é  frecuente que se confundan mouros galegos con sarracenos musulmáns.




3.Mouros

Os Mouros  son considerados nas lendas como os antigos poboadores do noso territorio que viven en lugares nos que as persoas non poderiamos vivir, por exemplo baixo terra; en Vilacaíz (O Saviñao) hai que ter coidado ó traballar as terras en certos sitios, non se pode afondar moito, porque as casas dos mouros están debaixo e tropezan as ferramentas nos tellados, por eso algunha vez os mouros lles berran ós labregos: «Ai hom cerra o arado, non ares tan fondo que me destellas a casa»
Saen de noite porque viven doutro modo que os cristiáns e dormen de día, procurando non ser vistos por ninguén. Viven en grandes palacios e se algúen quere oilos cando están de festa teñen que ir ás 12 ou 1 da noite do sábado e óense tocar campaíñas moi fortes, operación que fan os homes, mentras as mulleres cantan coma os anxos.(Castro de Illón, O Saviñao) 
No castro hai grandes habitacións moi luxosas, co teito sostido por vigas de ferro, de metal e ata de ouro”(castro de Abuime,O Saviñao)
 Realizan actividades comúns ós campesinos como cociñar, tender a roupa ou críar gando, galiñas ou porcos; agora ben, os seus obxectos cotiáns como grades, arados, ou carros son de ouro
 Cerca do castro hai unha pia nunha pena que din era onde os mouros levaban a beber ós cabalos,deixando impresas as ferraduras na superficie”( castro de Abuime,O Saviñao)      
“Os moros  viven no castro por baixo da terra.As xentes venos sair ás veces por buratos e van facer compras á feira de Ferreira…” (Castro de Ferreira,Pantón) 
Aparecen como construtores de castros e donos de grandes riquezas e  fabulosos tesouros, tenden enormes cadeas de ouro que unen castros ou unen un castro e un río ou un monte. Tamén calquera construción ou ruína de orixe descoñecida, penedo que non pareza natural ou que non se sabe quen o fixo é cousa de mouros.
No castro da Orxaínza(O Saviñao), por exemplo, un veciño conta como un home pasaba preto do castro e atopou un baúl no camiño; quixo levalo para sua casa pero non tivo forza para movelo e foi á casa buscar quen lle axudara; ó chegaren de novo ao castro o baúl tiña desaparecido.
Do castro de Castillón (Pantón) cóntase que saía unha cadea de ouro que chegaba a unha fonte con un nome que comezaba por A e que pasaba tamén por un camiño donde o rodar de carros tiña que chegar a rozala. Ademáis no castro hai moitas riquezas soterradas, trouxéronas os do castro de Guítara, que estiveron un mes carrexando tesouros a lomo de camelo.
Higinio Otero relatou que desde o castro de Santa Mariña (pantón) ao de Guítara hai un camiño subterráneo,pero ten unha porta que non se pode abrir por estar pechada con unha reixa de ferro
En tempos, Emillio da Pousada contaba que tamén no Castro da Pousada (O Saviñao) sae unha cadea de ouro que pasaba por onde vai a carretera;parece que se ía descubrir pronto porque xa rozaban nela as rodas dos carros.Ao lado da cadea estaba un pote con fume de alquitrán que ao tocarlle encendía todo en lume.
Un dos castros máis chamativos en canto a riqueza parece que é o castro de Morgadán ou Morgade, en Carballedo, xa que facendo referencia á súa grandeza dise:
“Castro  Morgadán
Ten vintecinco á súa man
Soio o da Madanela
LLe dá po-la barbadela”
Entre o castro de Morgade e o de Santa Adega hai tres trabes, unha de ouro outra de prata ae outra de alquitrán, que está no medio das dúas. O que lle toque a esta derradeira more abrasadao
Os mouros fan tratos coa xente pedindo favores que pagan con tesouros  a cambio do cumprimento dun trato e do silencio da persoa; trato que a persoa non adoita cumprir polo que terá un castigo ou desgraza.
Algo así pasou no castro de Freán (O Saviñao), uns mouros deron a unha moza unha cesta chea de moedas de ouro dicíndolle que calara ben o caso; pero falou e as moedas convertéronse en carbóns.

Cerca do Castro de Felón (O Saviñao) vivía unha familia que tiña tratos cos mouros, quenes lles mantiñan os porcos e ao chegar a matanza pedíanlles a proba e os donos dábanlle o entrecostillar.
Soen aparecen en zonas non habitadas, lugares que son visitados polo campesiño cando vai  recoller leña, toxo, pedra, ou cando leva o gando a pacer; en lugares naturais que parecen feitos ou construídos por alguén como as pedras cabaleiradas, as marmitas de xigante, os pozos, os penedos figurativos, etc.


2. As mouras
As mouras (donas, damas, señoras, señoritas, raíñas)son mulleres encantadas de enorme beleza resaltada polo seu cabelo roxo, rubio ou louro, a súa pel branca e as súas meixelas rosadas.
Viven en fontes, pozas, penedos, castros, mámoas ou en formacións naturais peculiares.
Hai autores que sosteñen que a figura da moura é anterior á dos mouros e  que conserva trazos que a relacionan coas antigas deidades femininas vinculadas á natureza ou ó destino.
Outros que aprimeira referencia é no s. XVI, Julián Íñiguez de Medrano na súa obra "La Silva curiosa", cóntanos a lenda de Orcabella e o seu sepulcro situado no alto do monte San Guillerme, lenda que referencia o mito da moura asociada a un megalito.
E outros din que a primeira mención ás mouras é a de Vázquez de Orxas, a comezos do s. XVII, referente a un preito que mantivo cuns veciños pola propiedade dunha mámoa, na que segundo testemuñaban vivía unha moura de pelo roxo e grandes riquezas.
Son seres sensuais, sedutores  de grandes riquezas e xoias con forza sobrehumana aparecendo en moitas ocasións como construtoras de megalitos e pedras figurativas que levan sobre as súas cabezas.
Aparécense a unha persoa, pídelle un favor e dálle en agradecemento un presente, xeralmente de ouro, a cambio de gardar un segredo ou a non ver o regalo ata chegar a casa.

No castro de Regueiral (S. Vitorio-O Saviñao) está cerca a Peneda da Águia que ten un gran burato onde adoitaba poñerse  unha moura, un día pediulle a unha nena que  lle peinase a cabeza e despois de facerlle canto lle tiña mandado encheulle o mantelo de cousas pero sinaloulle como condición que non as mirara ata chegar á casa. A nena non fixo caso da condición e tirou o que levaba porque era unha grande cantidade de carbóns. Ao chegar á casa un carbón que quedara na doblez do mantelo transformárase en moeda de ouro. Entón a nena quixo volver xunto da moura pero nunca máis volveu aparecer.
As mouras aparecen representadas nalgunhas ocasións tecendo ou fiando con unha roca e un fuso, elementos que segundo alguns autores, as relacionan coas deusas indoeuropeas que fían o destino.
 Antes aparecían as mouras fiando y añadió: eu non-as vin, mais o meu pai aínda as veu algunhas veces.”(Castro de Vilasesteva,O Saviñao,)
Moitas veces aparece relacionada con unha serpe, un animal que simbólicamente presenta caracteres opostos, por exemplo no o cristianismo representa o mal, o pecado e en outras culturas e relixións é un dos símbolos típicos das deusas asociadas á terra e á fertilidade.
O castro de Amboade (Pantón) tiña un grande encantamento cando vivían nel os mouros, que foron xente que estivo aquí noutro tempo. O encanto estaba nunha adega que había por baixo do castro. Un señor ía todos os días a aquela adega e ao entrar subíalle polo corpo unha gran serpe que tan pronto como lle tocaba a cara se convertía nunha moza.era tan grande o poder daquela moza que había o seguinte refrán:
            “Cando nesta bodega falte o viño ha de faltar a auga no río Miño”
No castro de Morgadán (Carballedo) hai un grande tesouro,máis non se poderá atopar se non se desencanta primeiro unha moura coxa que alí vive.
Tamén tende a aparecer como un ser de forza sobrehumana capaz de transportar enormes pedras na cabeza e de construír dolmens, pedrafitas e outras formacións rochosas colosais

En ocasións amósase como moza casamenteira, unha  fermosa moza de louros cabelos que peitea incansablemente con peite de ouro. Esta moura fai o papel de muller nova e sedutora buscando esposo.

No Castro de Illón (O Saviñao) onde unha vez un señorito foi de caza ao castro para ver as mouras que saían á noite e quedou escondido.Sairon dúas e puxéronse a peitear apartadas a unha da outra.Unha era moi fermosa e o señorito achegouse para falar e ela non fuxiu.Víronse durante moitas noites e falaron ata de casamento; entón saíu un mouro de cara negra, viunos e marchou; ela rompeu a chorar e despediuse para sempre máis o mozo prometeu voltar para vela. Á noite seguinte volveu ao castro e oiu unha voz que o chamaba, cando mirou viu un culebrón randísimo co que colleu tanto medo que nunca máis volveu
Outras veces aparece como Raíña ou Señora quizais un dos mellores exemplos da moura como raíña o teñamos na lenda da raíña Lupa e tamén en moitas ocasións aparéese como a Vella case sempre asociada a penedos e á construcción dalgún megalito.

A cultura galega é moi rica en lendas aínda que hoxe en día a trasmisión oral que as mantiña vivas está a ser sustituida polos audivisuais uniformadores, a pesar desto quedan toponimos que fan alusión a algún destes personaxes mantendo viva a tradición que durante séculos foi encadeando o vínculo con pasado e territorio como a pía dos mouros en Abuime

Bibliografía

LÓPEZ CUEVILLAS, F., FRAGUAS, A., «Los castros de la tierra del Saviñao», III Congreso Arqueológico Nacional, Zaragoza, 1953.
QUINTÍA PEREIRA,R:Mouros e mouras. Na procura de nós mesmos. V Xornadas de Literatura de Tradición Oral Os mouros e as mouras: máxicos enigmáticos da mitoloxía popular 
CUBA,X. R., MIRANDA, X. e REIGOSA, A. Diccionario dos seres míticos galegos, Edicións Xerais, Vigo, 1999. 

PARAFITA,A:Mouros históricos e mouros míticos: dualidades e complementaridades en V Xornadas de Literatura de Tradición Oral Os mouros e as mouras: máxicos enigmáticos da mitoloxía popular 
APARICIO CASADO B. "Mouras, serpientes, tesoros y otros encantos". Mitología popular gallega"  Cadernos do Seminario de Sargadelos, Edicións do Castro, A Coruña, 1995.


mércores, 26 de setembro de 2018

A VENDIMA

Na Ribeira Sacra o proceso de elaboración do viño, dentro da viticultura tradicional, sempre seguiu uns pasos moi semellantes, aínda que como o dito di "Cada maestrillo tiene su librillo", en cada casa cada familia tiña un toque especial para facer o seu viño o mellor do lugar.
Neste artigo pretendemos centrarnos na elaboración do viño da casa de xeito tradicional, prestando especial atención á tarefa que nos ocupa estes días: A Vendima.


Queremos anotar que vendima non había só unha: entre finais de agosto e principios de setembro algunhas familias facían unha primeira escolla recollendo os racimos máis maduros para preparar unha primeira tandada de viño novo.
Esta era unha tarefa que se facía para ter viño o propio día da vendima, se o viño vello xa se estaba rematando, ou, coma no caso dos veciños da parroquia de Fión, para celebrar a festa das carrolas (noces) e do viño novo a primeira fin de semana de outubro.
Na vida tradicional as colleitas eran xornadas de traballo pero tamén festa; nelas colaboraban familiares, amigos e veciños para recoller os froitos da tempada. Xa que eran así de intensas había que preparar cubas, cestas, culeiros,...e o máis importante viño e almorzo para repoñer forzas durante todo o día.
Se comezamos polo principio, días antes da vendima había que poñer as cubas a punto. A limpeza das cubas facíase no exterior das adegas, para iso sacábanse as cuñas e facíase rodar a cuba, primeiro polos chanteiros e despois polo chan ata sair polas grandes portas das adegas. No exterior tíñanse uns días cheas de auga para que a madeira fose inchando. Nalgúns casos procedíase a unha primeira limpa introducindo nas cubas unha cadea de ferro que ó menear a cuba golpeaba o seu interior e xa ía arrastrando unha primeira capa de sucidade.
Para que quedasen coma unha patena cumpría que unha persoa, normalmente un pequeno ou pequena, se metese dentro da cuba cun fachizo de uces na man para cepillar con xeito toda a madeira e finalmente cubrir as xuntas da cuba con sebo de cabra.


Xa temos a cuba lista, así que toca preparar a pitanza que lle de forzas a tódolos traballadores.
A comida tradicional era cabra cocida, á que acompañaban touciño, chourizos, queixo, ... e viño!
O mesmo día da vendima trasladábase en cestas ata a viña; acostumábase a facer varios descansos para repoñer forzas na adega ou á sombra dunha parra.

Ó cantar do galo, antes de que saíse o sol, comezaban a andaina cara a ribeira para chegar cando o sol comezaba a alumear os racimos a colleitar; cargados de viandas, cestas e culeiros.


As tarefas estaban ben repartidas, a maior parte de homes e mulleres encargábanse de recoller os racimos en cestas que despois baleiraban nos culeiros para que os carretadores os transportasen ó lombo ata a adega ou, de non haber, ata o carro. Os nenos e nenas tamén tiñan o seu traballo, eran os encargados de revisar as cepas pra que non quedase nin unha soa "vergoña" e ademais debían recoller os vagos que podían caer ó chan.
¡Non se podía perder nada!

Como xa comentamos, o transporte da uva facíase nos culeiros, cestos de gran tamaño elaborados con vergas de madeira de salgueiro ou castiñeiro que chegaban a pesar 80 quilos.


O esmagado da uva era xeralmente cos pés nús, ou na arca ou diretamente no interior da cuba, onde mesturaba todo xunto: cangallo e zume.

Ás veces, no interior das cubas botábanse outros ingredientes para facer o viño da casa o mellor de toda a parroquia: ósos do xamón, mazás, cortiza de carballo seca,...
Como o viño gustaba escuro era bastante habitual que se lle engadisen moras, bagas de sabugueiro ou incluso colorantes artificiais coma as anilinas.

"O viño pola cor e o pan polo sabor"

E tamén gustaba mesto:
"Eu non bebo viño que o como en cuncas gotiño a gotiño"

Pero para iso aínda imos ter que agardar unhas cantas semanas 😉





venres, 14 de setembro de 2018

O ECOMUSEO DE ARXERIZ GRAVA TESTEMUÑAS DA VIDA TRADICIONAL NA RIBEIRA SACRA

"El Ecomuseo de Arxeriz, gestionado en O Saviñao por la fundación Xosé Soto de Fión, desarrolla un programa de grabaciones de entrevistas a vecinos de la Ribeira Sacra que conocieron de primera mano las condiciones de vida del medio rural en el período anterior a 1960. Las entrevistas se realizan principalmente a personas de más de 80 años de edad. La entidad, según apuntan sus responsables, se ha marcado el objetivo de entrevistar a medio centenar de vecinos de las diferentes áreas de este territorio."

Entrevista completa en 
La Voz de Galicia

sábado, 1 de setembro de 2018

A malla tradicional


Antes da malla, a seitura
Cando o cereal está no punto correcto é o momento de facer a seitura con fouciñas, as presas cortadas vanse amoreando ata formar un monllo que se ata cunha correa feita da mesma palla;ao rematar a sega dunha leira póñense os mollos nun medeiro deixándoos así algún tempo para que vaian secando e cóbrense con silvas e herba para que os paxaros non coman os grans; logo duns días cárganse en carros e lévanse á eira onde se facían as medas.

En agosto, a malla
Durante o mes de agosto tiña lugar a malla e consistía en separar a semente da palla co fin de preparar o gran para almacenalo e usalo máis adiante no tempo.
O que ten eira malla na eira propia pero o habitual é que se faga na eira comunal, chámase ós veciños, homes, mulleres e nenos, xa que para todos hai traballo e particípase axudando uns veciños aos outros constituindo un exemplo de colaboración veciñal.
Chegado o momento de mallar desatábanse os monllos que formaban a meda e íanse estendendo na eira, en fiadas paralelas coas espigas colocadas sobre a palla da fiada anterior, de tal xeito que queden sempre á vista; iso é estrar, e a palla estendida chamábase eirada ou barda. Todo esto faise cedo para que o sol quente ben a mes antes de que cheguen os malladores, cara a media mañá.
Para facer o traballo poñíanse os homes en dúas ringleiras, uns de cara cos outros e co mallo collido pola mangueira, mentras unha ringleira xostregaba co pírtigo contra os monllos desfeitos, os da outra téñeno ergueito enriba da cabeza até o punto de quedar vertical; deste xeito con movementos acompasados, que producían un son peculiar  ían debullando  os grans das espigas. Isto chámase a porfía. Os homes van mallando ringleira a ringleira ata rematar a eirada e cando rematan dánlle a volta á palla para mallar a que quedara pola parte de abaixo.
Rematada a malla vaise collendo a palla xa sin gran-colmo-sacudíndoa contra as pernas e colocando os mangados sobre un vincallo de colmo mollado atados polas puntas e retorcidos; cando se xunta unha certa cantidade de colmo átase co vincallo facendo un colmeiro.
Cando se quitou toda a palla os homes deixan lugar ás mulleres que entran con vasoiras de xesta para quitar os lixos que haxa por riba e despois xuntan o gran con angazos;logo de xunto todo o gran bótase nunha sábana fóra da eira e ésta bárrese ben para colocar a seguinte airada e, mentras, os rapaces van levando os colmeiros para o palleiro e os homes toman un anaco de pan con touciño e beben viño ou augardente para logo botar outra eirada.

Logo  había que limpar o gran, aventar, facíase coa fin de que o gran se liberase das devanditas impurezas, para o que se necesitaba que correse algo de vento; o gran introducíase nun pandeiro ou cribo con fondo de coiro sen buratos que se erguía no alto, ladeábase e deixábase caer, deste xeito o vento levaba as argañas ou puxas e a “morriñada”; feito isto escóllese con cribos que poden ter o fondo de coiro con buratos ou de aramio; finalmente métese en sacos ó tempo que se mide co ferrado e lévase para a casa ó lombo ou no carro para  depositalo nunha arca ou hucha que quedaba aberta algún tempo.


Cando remataba a malla faciase unha comida máis ou menos festiva dependendo da duración do traballo e dos costumes locais: o cocido, o carneiro guisado…acompañado das broas de pan de millo ou centeo e as xerras de viño tinto para ao remate xogar algunha partida ás cartas .
Andando o tempo entran no campo galego as malladoras e aventadoras, a comezos do s.XX, sendo manuais as primeiras para pasaren logo a ser de motor; pouco a pouco a medida que avanza o século a malladora e aventadora van sustituindo ós mallos, a mediados dos anos 30 a maioría xa malla con máquinas a motor de gasolina, ben de seu, ben mercadas entre varios veciños ou por algúns que van polos lugares ofrecendo a súa maquinaría; manténdose a forma tradicional en zonas illadas de montaña, nas casas de poucos recursos e nas de escasa producción cerealeira.
Como di Xaquín Lorenzo en “A Terra”:”...certo é que as máquinas alivian ó traballador do campo mais non hai dúbida de que tamén o desvencellan da terra ó face-las angueiras máis impersoais.”

EIRA: unha superficie de pedra de granito, lousas, cemento ou terra que se lastraba con bosta fresca, que ao secar se poñía dura de xeito que impedía que os grans se entuasen. Para limpar a eira usábanse as vasoiras de xesta ou codeso, no caso de que fose de terra bastaba con quitarlle as herbas que podían nacer ao ir do ano. A eira aparecía limitada por un peitoril duns 20 ou30 cm e unha vez preparada soltábanse os mollos de dereita a esquerda sempre co cañoto cara a eira, de seguido se van colocando novas fileiras de mollos a partir da metade dos anteriores e así ata completara eirada..

MALLOS: están formados por un pau longo, mangueira,e outro curto,pírtigo, articulados entre si por medio de dúas pezas de coiro cosidas, as casulas; hai mallos que levan un buraco na mangueira e outro no pírtigo para pasar as corres.








Medeiro

MEDEIRO: Grupo de monllos de centeo, trigo etc., colocados de pé uns contra os outros, que se fai na leira despois de segar.





Meda
MEDA:Morea grande de monllos de cereal colocados ordenadamente ao redor dun pau, que se fai no lugar onde despois se van mallar, polo xeral na eira. Primeiramente bótase unha manta vella no chan poñéndose en forma radial varios monllos ca espiga cara o centro provocando esto que a zona central vaia quedando sempre máis alta que as beiras dándolle esa forma cónica.Unha vez feita pónselle por riba uns aros feitos con colmo torcido e amarrados con paus que se espetan nos mollos da cuberta atando tamén cordas desde o cume caendo ó longo da meda co fin de que o aire non leve a palla. A algunhas colocábaselle unha cruz de palla ou unha coroa.

Imaxes: wikipedia; "A Terra", Xaquín Lorenzo e "A Cultura do Pan", X.L Ripalda



sábado, 23 de xuño de 2018

HERBAS SANXOANEIRAS

Na festividade de San Xoán, cando ten lugar a celebración do solsticio de verán, son varios os elementos da natureza que posúen un carácter máxico-protector: o lume, a auga, a flora...
Neste artigo imos falar dunha das tradicións que máis se conserva no rural galego, ademais das omnipresentes cacharelas.
Antes de que abra o día, na mañá do día 23, aínda hai xentes que se afanan en recoller a auga de sete fontes na que poñer a remollo sete herbas diferentes durante a noite de San Xoán para lavar a cara e o corpo ó amencer.
Estas plantas protectoras teñen diferentes características que as facían e fan importantes para as familias labregas e para esta noite tan especial, entre as que destacan as súas propiedades medicinais.
Dependendo dos lugares e tradicións utilízanse un ou outro tipo de plantas, nós agora ímosvos presentar algunhas das máis comúns e o seu uso menciñeiro.

Cytisus scoparius
XESTA

















É unha planta da que o seu consumo resulta tan tóxico que non existe a tradición de utilizala como menciñeira, aínda que dela se extraen substancias que se utilizan para os trastornos da actividade cardíaca e circulación sanguínea, ademais de ser altamente diurética.
As súas flores utilízanse para a elaboración dun colorante.

Digitalis purpurea
CROQUE, DEDALEIRA, ESTALOTE, ESTRALOQUE, SANXOÁN


















A industria farmacéutica válese dos estalotes para realizar medicamentos que receitan para regularizar a actividade cardíaca; ademais, as súas substancias tamén resultan diuréticas.
En uso externo os seus emplastos son cicatrizantes.


Dryopteris filix-mas
FENTO MACHO



















Planta da que se extraen diferentes substancias para o tratamento médico veterinario e humano, de alta toxicidade polo que se está a substituír por productos de síntesis.
Con ela elabóranse emplastos para curar feridas de dificil curación e dores reumáticas.

Foeniculum vulgare
FIOLLO, FIÚNCHO

















A infusión desta herba utilízase para tratar diarreas estrinximento, e problemas do aparato dixestivo en xeral. Tamén se elabora un xarope co seu zume que, mesturado con mel, é moi efectivo coa tose.
Lavar os ollos coa súa infusión desconxestiónaos.
A industria utilízaa no campo da cosmética, e debido ó seu arrecendo e sabor, moi similar ó anís, tamén se utiliza na confitería e na elaboración de licores.

Hypericum perforatum
ABELOURA, HERBA DE SAN XOÁN, HIPÉRICO

















Planta lixeiramente sedante, utilizada para tratar trastornos nerviosos, depresións, insomnio, ansiedade,... ademais de como antiinflamatoria para o tratamento de inflamacións crónicas de estómago, fígado, vesícula e riles.
É un bo remedio utilizada externamente contra as feridas, queimaduras, dores reumáticas...
"A herba de San Xoán, limpa a cara de grans"

Malva sylvestris
MALVA



















Desta planta aprovéitanse flores e follas para a realización de infusións para curar catarros ou para problemas gastrointestinais tales coma feridas internas, lesións das mucosas e úlceras de estómago.
Se facemos un emplasto poderemos tratar úlceras e feridas tanto cutáneas como bucais.
"Cun horto e un malvar, hai menciñas para un fogar"

    Rosmarinus officinalis
    ALECRÍN, ROMEU, ROSMANIÑO

















    O romeu é utilizado en numerosos tratamentos contra a reuma, ademais de ser útil para calmar os nervios, baixar a tensión, mellorar as dixestións e como diurético.
    Utilízase en perfumería e para locións capilares; o seu aceite úsase para elaborar un alcol co que dar masaxes e é un condimento moi utilizado na gastronomía popular.
    En dosis elevadas é tóxico.
    "Non hai sábado sen sol, romeu sen flor, nen María sen amor"

    Ruta graveolens
    RUDA


















    Esta planta contén un aceite esencial velenoso (oleum rutae), ademais doutras substancias das que destaca a rutina, xa que é utilizada en farmacoloxía para baixa-la tensión, regular a actividade cardíaca, reducir as dores de cabeza, estimular a dixestión e eliminar parásitos intestinais.
     Tamén se utiliza contra as afeccións xinecolóxicas.

    Sambucus nigra
    BIEITEIRO, SABUGUEIRO














    A flor desta árbore ou arbusto é moi utilizada na medicina tradicional para os catarros e infeccións das vías respiratorias.
    A súa infusión tamén se aconsella para a limpeza dos ollos para combatir a fatiga.
    Pola súa banda, os froitos utilízanse para elaborar mermeladas, xaropes e viños. Son lixeiramente laxantes e tamén se utilizan para doenzas de tipo nervoso coma o insomnio, as migrañas, dores de cabeza e inflamacións.





    venres, 1 de xuño de 2018

    AVIFAUNA DO ECOMUSEO DE ARXERIZ

    A Ribeira Sacra, debido á súa riqueza paisaxística e ó seu gran valor medioambiental preséntase coma un lugar ideal para o aniñamento de toda clase de aves, dende as rapaces ata os pequenos paxaros.

    E como poderán comprobar durante as súa visita, Arxeriz é un dos lugares preferidos para estes animais, xa que dentro da finca do ecomuseo atopan acubillo en centos de árbores e arbustos; alimento nas nosas plantacións de cereais, horta e froiteiras, e auga nos numerosos manaciais e estanques.
    Ésta é unha das mellores épocas para poder velos recollendo materia vexetal para a elaboración dos seus niños, e sobre todo, é a mellor época para escoitar o seu rechouchío.

    Hoxe ímosvos presentar algún dos nosos compañeiros máis habituais:

     ANDURIÑA
    Hirundo rustica

    Coñecida en castelán como golondrina, é unha ave que foi moi estudiada e que deu moitas claves para o coñecemento das migracións.
    Esta ave chega á península a mediados de marzo para criar e para anunciarnos a chegada da primavera. Ademais, moitos exemplares atravesan a península de camiño ás súas zonas de cría máis ó norte, ou, en outono cara África, onde invernan.

    Queremos remarcar que están diminuíndo o número de exemplares, SEO/Birdlife estima un declive do 30% na última década.






     PAPORRUBIO
    Erithacus rubecula

    É un paxaro universalmente coñecido pola súa mancha alaranxada que lle vai da cara ó peito, e que lle da o seu nome.
    En castelán é coñecido por petirrojo.
    É un habitante permanente dos nosos montes e podémolo ver habitualmente polo chan na busca de insectos.
    Son moi territoriais e agresivos, incluso con exemplares da súa mesma especie.




     LAVANDEIRA
    Motacilla alba

    Esta é outra das aves que nos acompaña durante todo o ano, sendo a lavandeira branca a máis común.
    Debe o seu nome a que frecuenta as beiras de regatos, charcas e lagoas.







    CORVO
    Corvus corax
    Ave mitolóxica que se asociou xeralmente ó mal agoiro, mal de ollo e bruxería. Se lle sumamos que se alimenta dos froitos e cereais que producen os humanos, chegamos a entender o porqué da súa mala sona.
    Podemos velo ó longo de todo o ano e en calquera tipo de hábitat.


    RABIRRUBIO TIZÓN
    Phoenicurus ochrunos

    O rabirrubio ou colirrojo tizón (en castelán) é doado de recoñecer polo seu característico rabo de cor vermella.
    Tamén é un dos habituais de Arxeriz durante todo o ano; é un paxaro que habitualmente convive cos humanos, xa sexa na contorna urbana ou rural.





    Esta é a primeira carta de presentación das aves que habitan e visitan o Ecomuseo de Arxeriz, aínda nos quedan moitas por identificar e fotografiar!


    luns, 23 de abril de 2018

    Os soportes da escritura



    Hoxe en día atopamos libros en calquera lugar ao que imos e rara é a casa que non conta cando menos con un par de exemplares; as temáticas son infinitas, desde libros de aventuras a misterio, de enciclopedias a grandes clásicos, hai milleiros de libros e de historias. Os avances tecnolóxicos foron máis alá e os libros electrónicos están xa a orde do día, podemos levar sen decatarnos centos de libros con nós a calquera lugar, e escoller aquel que máis se nos antolle mentras agardamos o tren ou estamos de vacacións. O tanxible deu paso ao intanxible.

    Pero todos sabemos que esto non sempre foi así, dende a aparición da escritura, alá polo ano 3200 a.C ata hoxe, moitos foron os soportes que se utilizaron para escribir e as temáticas, como non, tamén moi distintas.
    Aínda que non é escritura propiamente dita, sí que o podemos considerar como un sistema de comunicación, polo que non podemos deixar de nomear as grandes pedras e o interior das covas como soportes para gravar os petroglifos ou as pinturas rupestres.


         Petroglifo en Anllo, Sober.Fonte O Colado do Vento


    En sentido estricto, a escritura máis antiga coñecida é a cuneiforme sumeria (aproximadamente no 3200 a.C) que se conserva en tabliñas de arxila, polo que podemos decir que este é o material sobre o 
    que se conserva a escritura máis antiga. Son placas moi finas, de forma cadrada e coas esquinas algo redondeadas; cando aínda estaban húmidas e brandas incidíanse con unha cuña de metal, marfil ou madeira. A súa forma, xeralmente lisa pola parte en que se escribía e algo convexa pola cara oposta, facilitaba a súa almacenaxe en nichos, ocos na parede. A función das tablillas eran, básicamente rexistros de contabilidade e de actividades burocráticas, administrativas ou comerciais.
     Este era un material pesado, difícil de transportar e moi fráxil.









    A madeira tamén se usaba como soporte para a escritura; tiña a vantaxe de ser máis abundante, barata e doada de preparar e podía usarse para grabar mensaxes sen estar protexida pero normalmente  recubríase con cera ou estuco; formábanse dípticos ou trípticos con elas, e incluso se lles engadía unha especie de asas para suxeitalas.
    Nas tablillas de cera esgrafiábase o texto con facilidade, con un estilo metálico ou outro obxecto punzante; os estilos tiñan no extremo oposto á punta, un acabado romo en forma de espátula co que se raspaba a cera, se aplastaba e alisaba reutilizándose novamente.




     A pedra é o material máis consistente, non precisa preparación e é moi duro e resistente. É o soporte por excelencia da epigrafía grega e, especialmente, da romana. En pedra grabábanse as inscripcións triunfais, votivas, sepulcrais, decretos, etc.
    Para grabar unha escritura sobre a pedra realizábanse uhna serie de actividades ben definidas: cortar a pedra, darlle forma e facer molduras ou decoracións; os encargados destas tarefas eran o lapidarius ou o marmorarius. A continuación, deseñábase o espacio epigráfico que ía  ocupar na pedra e debuxábanse as liñas por onde se debían trazar as letras, así como as formas destas, con xeso, carbón ou materia similar; despois  o lapicida ou sculptor  esculpía a pedra. Non obstante, non todas as pedras necesitan destas fases na súa elaboración. Xeralmente esto dábase en inscricións monumentais públicas, ou sepulcrais privadas con intención de perdurabilidade e de exposición pública.





    Edicto de Bembibre

    Tamén os metais se usaban como soporte para escribir e o bronce é, sen dúbida, o máis importante; resultaba moi costoso e difícil de grabar, pero era moi prezado para escribir documentos xurídicos como decretos, leis, diplomas militares, leis de hospitalidade, etc






    Ata aquí falamos dun tipo de soportes que podemos chamar inscritos, nos que a escritura se fixa por procedementos de incisión ou trazado coa punta seca e non só podían ser en arxila, pedra, madeira ou bronce senón que tamén se usaban os ósos, as cortizas das árbores e metais como o ouro.
    Outro tipo de soportes son os chamados escritos nos que a escritura se escribe, debuxa, caligrafía ou imprime; ben con pinceis, plumas, lápices, rotuladores, etc.



    Aquí atopamos materiais coma o papiro o cal constitúe un dos rasgos característicos da cultura exipcia; é unha planta palustre da familia das cipéraceas (cyperus papyrus), que crecía abundantemente gracias ao clima e ao carácter cenagoso das marxes do río Nilo en Exipto, así como en Siria, Etiopía e Palestina.
    Non soamente se usaba para escribir senón tamén como alimento e como materia prima para elaborar cestas, roupas,vendaxes ou fármacos.
    Para preparar o papiro para esribir había que cortar a planta e cortar a parte central do talo en láminas que se colocaban superpostas e entrecruzadas sobre unha táboa humedecida formando capas que constituían a trama característica do papiro; golpeábanse para alisar o tecido, prensábanse e logo secábanse ao sol; as follas resultantes únense con unha pasta feita de auga, fariña e vinagre, logo facíanse rollos de papiro con unhas vinte follas (tomus)


     
     Escribíase sobre el con un cálamo feito de xunco cortado a bisel.










    Outro dos soportes ben coñecidos foi o pergameo, máis consistente e abundante que o papiro aínda que de factura moi laboriosa tamén; a  pel dun animal, normalmente becerro, cabra, ovella ou carneiro, deixábase a remollo en auga durante un prolongado período de tempo, logo dábaselle cal para eliminar a epidermis, evitar que pudrira e eliminar o pelo; seguidamente  raspábase, estirábase e tensábase sobre un bastidor donde se continuaba raspando e se lle daba un tratamento de auga e pó calizo varias veces. Unha vez seco e quitado do bastidor apóiase nun cabalete e vólvese rascar e pulir con pedra pómez, agora en seco, para facela máis fina e flexible




    A tradición atribúe o descubrimento do papel a Tsi Lun, un oficial do emperador chino da dinastía Han polo ano 105 d.C aínda que tardou bastante tempo en difundirse por Occidente, non é ata os séculos X e XI cando se empeza realmente a usar en Europa tardando en desprazar ao pergameo.
    Segundo Lucien Febvre e Henri-Jean Martin, as análises microscópicas amosan que para confeccionar o papel se tecían fibras de cáñamo que ás veces se mesturaban con liño; desfacíanse nunhas pilas e  deixábanse macerar e fermentar en agua, para conseguir una pasta moi fina, a base de golpeala. Formábase un produto de fibriñas de celulosa que se depositaba nunha cubeta metálica a temperatura constante, na que se introducía un tamiz rectangular constituido por filamentos entrecruzados que compoñían unha trama. Segundo a disposición destes filamentos, así eran as formas e así daban lugar a distintos tipos de follas, xa que con este utensilio recollíanse as materias en suspensión que tiña a pasta de papel e con elas se formaba unha fina película que se extendía sobre un fieltro para secar. As follas resultantes prensábanse para alisalas e despois colábanse de unha en unha.
     
     
    A aparición do papel supuxo un feito de gran relevancia xa que entre outras cousas era máis maleable, máis duradeiro e tamén máis barato; e aínda que o formato de follas unidas xa existía cos pergameos (os codex) vai ser coa aparición do papel cando ésta se extenda.
    A reproducción dos codex (cadernos plegados, cosidos e encadernados, coñecidos  desde o s I, pero que non se difundiron ata o s. IV) ou de calquer outro documento facíase a man e qué mellor xeito de imaxinalo que a través do libro “El nombre de la Rosa” onde podemos encadrar a figura dos monxes copiando grandes libros.

     Neste senso, outro dos inventos de especial relevancia foi no s.XV a imprenta da man de Guttenberg e aínda que desde os s. VII - VIII os chineses, coreanos e xaponeses xa imprimían textos a través do uso de bloques de madeira será a imprenta de Guttenberg a que introduza a impresión tipográfica alfabética en Europa.
     











    xoves, 19 de abril de 2018

    ARXERIZ E TOR NA MUSEUM WEEK

     O Ecomuseo de Arxeriz e a Rede Museística Provincial participan, unha vez máis na MueumWeek, unha iniciativa que se desenvolverá entre o 23 e 29 de abril e que ten como finalidade a difusión, nas redes sociais, do contidos dos centros museísticos de todo o mundo.

    Máis información en La Voz de Galicia. Edición Lemos