O ECOMUSEO DE ARXERIZ GRAVA TESTEMUÑAS DA VIDA TRADICIONAL NA RIBEIRA SACRA

"El Ecomuseo de Arxeriz, gestionado en O Saviñao por la fundación Xosé Soto de Fión, desarrolla un programa de grabaciones de entrevistas a vecinos de la Ribeira Sacra que conocieron de primera mano las condiciones de vida del medio rural en el período anterior a 1960. Las entrevistas se realizan principalmente a personas de más de 80 años de edad. La entidad, según apuntan sus responsables, se ha marcado el objetivo de entrevistar a medio centenar de vecinos de las diferentes áreas de este territorio."

Entrevista completa en 
La Voz de Galicia

A malla tradicional

Antes da malla, a seitura

Cando o cereal está no punto correcto é o momento de facer a seitura con fouciñas, as presas cortadas vanse amoreando ata formar un monllo que se ata cunha correa feita da mesma palla;ao rematar a sega dunha leira póñense os mollos nun medeiro deixándoos así algún tempo para que vaian secando e cóbrense con silvas e herba para que os paxaros non coman os grans; logo duns días cárganse en carros e lévanse á eira onde se facían as medas.

En agosto, a malla

Durante o mes de agosto tiña lugar a malla e consistía en separar a semente da palla co fin de preparar o gran para almacenalo e usalo máis adiante no tempo.

O que ten eira malla na eira propia pero o habitual é que se faga na eira comunal, chámase ós veciños, homes, mulleres e nenos, xa que para todos hai traballo e particípase axudando uns veciños aos outros constituindo un exemplo de colaboración veciñal.

Chegado o momento de mallar desatábanse os monllos que formaban a meda e íanse estendendo na eira, en fiadas paralelas coas espigas colocadas sobre a palla da fiada anterior, de tal xeito que queden sempre á vista; iso é estrar, e a palla estendida chamábase eirada ou barda. Todo esto faise cedo para que o sol quente ben a mes antes de que cheguen os malladores, cara a media mañá.

Para facer o traballo poñíanse os homes en dúas ringleiras, uns de cara cos outros e co mallo collido pola mangueira, mentras unha ringleira xostregaba co pírtigo contra os monllos desfeitos, os da outra téñeno ergueito enriba da cabeza até o punto de quedar vertical; deste xeito con movementos acompasados, que producían un son peculiar  ían debullando  os grans das espigas. Isto chámase a porfía. Os homes van mallando ringleira a ringleira ata rematar a eirada e cando rematan dánlle a volta á palla para mallar a que quedara pola parte de abaixo.

Rematada a malla vaise collendo a palla xa sin gran-colmo-sacudíndoa contra as pernas e colocando os mangados sobre un vincallo de colmo mollado atados polas puntas e retorcidos; cando se xunta unha certa cantidade de colmo átase co vincallo facendo un colmeiro.

Cando se quitou toda a palla os homes deixan lugar ás mulleres que entran con vasoiras de xesta para quitar os lixos que haxa por riba e despois xuntan o gran con angazos;logo de xunto todo o gran bótase nunha sábana fóra da eira e ésta bárrese ben para colocar a seguinte airada e, mentras, os rapaces van levando os colmeiros para o palleiro e os homes toman un anaco de pan con touciño e beben viño ou augardente para logo botar outra eirada.

Logo  había que limpar o gran, aventar, facíase coa fin de que o gran se liberase das devanditas impurezas, para o que se necesitaba que correse algo de vento; o gran introducíase nun pandeiro ou cribo con fondo de coiro sen buratos que se erguía no alto, ladeábase e deixábase caer, deste xeito o vento levaba as argañas ou puxas e a “morriñada”; feito isto escóllese con cribos que poden ter o fondo de coiro con buratos ou de aramio; finalmente métese en sacos ó tempo que se mide co ferrado e lévase para a casa ó lombo ou no carro para  depositalo nunha arca ou hucha que quedaba aberta algún tempo.

Cando remataba a malla faciase unha comida máis ou menos festiva dependendo da duración do traballo e dos costumes locais: o cocido, o carneiro guisado…acompañado das broas de pan de millo ou centeo e as xerras de viño tinto para ao remate xogar algunha partida ás cartas .

Andando o tempo entran no campo galego as malladoras e aventadoras, a comezos do s.XX, sendo manuais as primeiras para pasaren logo a ser de motor; pouco a pouco a medida que avanza o século a malladora e aventadora van sustituindo ós mallos, a mediados dos anos 30 a maioría xa malla con máquinas a motor de gasolina, ben de seu, ben mercadas entre varios veciños ou por algúns que van polos lugares ofrecendo a súa maquinaría; manténdose a forma tradicional en zonas illadas de montaña, nas casas de poucos recursos e nas de escasa producción cerealeira.

Como di Xaquín Lorenzo en “A Terra”:”...certo é que as máquinas alivian ó traballador do campo mais non hai dúbida de que tamén o desvencellan da terra ó face-las angueiras máis impersoais.”

EIRA: unha superficie de pedra de granito, lousas, cemento ou terra que se lastraba con bosta fresca, que ao secar se poñía dura de xeito que impedía que os grans se entuasen. Para limpar a eira usábanse as vasoiras de xesta ou codeso, no caso de que fose de terra bastaba con quitarlle as herbas que podían nacer ao ir do ano. A eira aparecía limitada por un peitoril duns 20 ou30 cm e unha vez preparada soltábanse os mollos de dereita a esquerda sempre co cañoto cara a eira, de seguido se van colocando novas fileiras de mollos a partir da metade dos anteriores e así ata completara eirada..

MALLOS: están formados por un pau longo, mangueira,e outro curto,pírtigo, articulados entre si por medio de dúas pezas de coiro cosidas, as casulas; hai mallos que levan un buraco na mangueira e outro no pírtigo para pasar as corres.

Medeiro

MEDEIRO: Grupo de monllos de centeo, trigo etc., colocados de pé uns contra os outros, que se fai na leira despois de segar.

Meda

MEDA:Morea grande de monllos de cereal colocados ordenadamente ao redor dun pau, que se fai no lugar onde despois se van mallar, polo xeral na eira. Primeiramente bótase unha manta vella no chan poñéndose en forma radial varios monllos ca espiga cara o centro provocando esto que a zona central vaia quedando sempre máis alta que as beiras dándolle esa forma cónica.Unha vez feita pónselle por riba uns aros feitos con colmo torcido e amarrados con paus que se espetan nos mollos da cuberta atando tamén cordas desde o cume caendo ó longo da meda co fin de que o aire non leve a palla. A algunhas colocábaselle unha cruz de palla ou unha coroa.

Imaxes: wikipedia; "A Terra", Xaquín Lorenzo e "A Cultura do Pan", X.L Ripalda

HERBAS SANXOANEIRAS

Na festividade de San Xoán, cando ten lugar a celebración do solsticio de verán, son varios os elementos da natureza que posúen un carácter máxico-protector: o lume, a auga, a flora...
Neste artigo imos falar dunha das tradicións que máis se conserva no rural galego, ademais das omnipresentes cacharelas.

Antes de que abra o día, na mañá do día 23, aínda hai xentes que se afanan en recoller a auga de sete fontes na que poñer a remollo sete herbas diferentes durante a noite de San Xoán para lavar a cara e o corpo ó amencer.
Estas plantas protectoras teñen diferentes características que as facían e fan importantes para as familias labregas e para esta noite tan especial, entre as que destacan as súas propiedades medicinais.

Dependendo dos lugares e tradicións utilízanse un ou outro tipo de plantas, nós agora ímosvos presentar algunhas das máis comúns e o seu uso menciñeiro.

Cytisus scoparius

XESTA

É unha planta da que o seu consumo resulta tan tóxico que non existe a tradición de utilizala como menciñeira, aínda que dela se extraen substancias que se utilizan para os trastornos da actividade cardíaca e circulación sanguínea, ademais de ser altamente diurética.
As súas flores utilízanse para a elaboración dun colorante.

Digitalis purpurea

CROQUE, DEDALEIRA, ESTALOTE, ESTRALOQUE, SANXOÁN

A industria farmacéutica válese dos estalotes para realizar medicamentos que receitan para regularizar a actividade cardíaca; ademais, as súas substancias tamén resultan diuréticas.
En uso externo os seus emplastos son cicatrizantes.

Dryopteris filix-mas

FENTO MACHO

Planta da que se extraen diferentes substancias para o tratamento médico veterinario e humano, de alta toxicidade polo que se está a substituír por productos de síntesis.
Con ela elabóranse emplastos para curar feridas de dificil curación e dores reumáticas.

Foeniculum vulgare

FIOLLO, FIÚNCHO

A infusión desta herba utilízase para tratar diarreas estrinximento, e problemas do aparato dixestivo en xeral. Tamén se elabora un xarope co seu zume que, mesturado con mel, é moi efectivo coa tose.

Lavar os ollos coa súa infusión desconxestiónaos.

A industria utilízaa no campo da cosmética, e debido ó seu arrecendo e sabor, moi similar ó anís, tamén se utiliza na confitería e na elaboración de licores.

Hypericum perforatum

ABELOURA, HERBA DE SAN XOÁN, HIPÉRICO

Planta lixeiramente sedante, utilizada para tratar trastornos nerviosos, depresións, insomnio, ansiedade,... ademais de como antiinflamatoria para o tratamento de inflamacións crónicas de estómago, fígado, vesícula e riles.
É un bo remedio utilizada externamente contra as feridas, queimaduras, dores reumáticas...

"A herba de San Xoán, limpa a cara de grans"

Malva sylvestris

MALVA

Desta planta aprovéitanse flores e follas para a realización de infusións para curar catarros ou para problemas gastrointestinais tales coma feridas internas, lesións das mucosas e úlceras de estómago.

Se facemos un emplasto poderemos tratar úlceras e feridas tanto cutáneas como bucais.

"Cun horto e un malvar, hai menciñas para un fogar"

Rosmarinus officinalis

ALECRÍN, ROMEU, ROSMANIÑO

O romeu é utilizado en numerosos tratamentos contra a reuma, ademais de ser útil para calmar os nervios, baixar a tensión, mellorar as dixestións e como diurético.
Utilízase en perfumería e para locións capilares; o seu aceite úsase para elaborar un alcol co que dar masaxes e é un condimento moi utilizado na gastronomía popular.
En dosis elevadas é tóxico.

"Non hai sábado sen sol, romeu sen flor, nen María sen amor"

Ruta graveolens

RUDA

Esta planta contén un aceite esencial velenoso (oleum rutae), ademais doutras substancias das que destaca a rutina, xa que é utilizada en farmacoloxía para baixa-la tensión, regular a actividade cardíaca, reducir as dores de cabeza, estimular a dixestión e eliminar parásitos intestinais.
 Tamén se utiliza contra as afeccións xinecolóxicas.

Sambucus nigra

BIEITEIRO, SABUGUEIRO

A flor desta árbore ou arbusto é moi utilizada na medicina tradicional para os catarros e infeccións das vías respiratorias.
A súa infusión tamén se aconsella para a limpeza dos ollos para combatir a fatiga.
Pola súa banda, os froitos utilízanse para elaborar mermeladas, xaropes e viños. Son lixeiramente laxantes e tamén se utilizan para doenzas de tipo nervoso coma o insomnio, as migrañas, dores de cabeza e inflamacións.

AVIFAUNA DO ECOMUSEO DE ARXERIZ

A Ribeira Sacra, debido á súa riqueza paisaxística e ó seu gran valor medioambiental preséntase coma un lugar ideal para o aniñamento de toda clase de aves, dende as rapaces ata os pequenos paxaros.

E como poderán comprobar durante as súa visita, Arxeriz é un dos lugares preferidos para estes animais, xa que dentro da finca do ecomuseo atopan acubillo en centos de árbores e arbustos; alimento nas nosas plantacións de cereais, horta e froiteiras, e auga nos numerosos manaciais e estanques.

Ésta é unha das mellores épocas para poder velos recollendo materia vexetal para a elaboración dos seus niños, e sobre todo, é a mellor época para escoitar o seu rechouchío.

Hoxe ímosvos presentar algún dos nosos compañeiros máis habituais:

 ANDURIÑA
Hirundo rustica

Coñecida en castelán como golondrina, é unha ave que foi moi estudiada e que deu moitas claves para o coñecemento das migracións.
Esta ave chega á península a mediados de marzo para criar e para anunciarnos a chegada da primavera. Ademais, moitos exemplares atravesan a península de camiño ás súas zonas de cría máis ó norte, ou, en outono cara África, onde invernan.

Queremos remarcar que están diminuíndo o número de exemplares, SEO/Birdlife estima un declive do 30% na última década.






 PAPORRUBIO
Erithacus rubecula

É un paxaro universalmente coñecido pola súa mancha alaranxada que lle vai da cara ó peito, e que lle da o seu nome.
En castelán é coñecido por petirrojo.
É un habitante permanente dos nosos montes e podémolo ver habitualmente polo chan na busca de insectos.
Son moi territoriais e agresivos, incluso con exemplares da súa mesma especie.

 LAVANDEIRA
Motacilla alba

Esta é outra das aves que nos acompaña durante todo o ano, sendo a lavandeira branca a máis común.
Debe o seu nome a que frecuenta as beiras de regatos, charcas e lagoas.

CORVO

Corvus corax

Ave mitolóxica que se asociou xeralmente ó mal agoiro, mal de ollo e bruxería. Se lle sumamos que se alimenta dos froitos e cereais que producen os humanos, chegamos a entender o porqué da súa mala sona.
Podemos velo ó longo de todo o ano e en calquera tipo de hábitat.

RABIRRUBIO TIZÓN

Phoenicurus ochrunos

O rabirrubio ou colirrojo tizón (en castelán) é doado de recoñecer polo seu característico rabo de cor vermella.
Tamén é un dos habituais de Arxeriz durante todo o ano; é un paxaro que habitualmente convive cos humanos, xa sexa na contorna urbana ou rural.





Esta é a primeira carta de presentación das aves que habitan e visitan o Ecomuseo de Arxeriz, aínda nos quedan moitas por identificar e fotografiar!

Os soportes da escritura

Hoxe en día atopamos libros en calquera lugar ao que imos e rara é a casa que non conta cando menos con un par de exemplares; as temáticas son infinitas, desde libros de aventuras a misterio, de enciclopedias a grandes clásicos, hai milleiros de libros e de historias. Os avances tecnolóxicos foron máis alá e os libros electrónicos están xa a orde do día, podemos levar sen decatarnos centos de libros con nós a calquera lugar, e escoller aquel que máis se nos antolle mentras agardamos o tren ou estamos de vacacións. O tanxible deu paso ao intanxible.

Pero todos sabemos que esto non sempre foi así, dende a aparición da escritura, alá polo ano 3200 a.C ata hoxe, moitos foron os soportes que se utilizaron para escribir e as temáticas, como non, tamén moi distintas.

Aínda que non é escritura propiamente dita, sí que o podemos considerar como un sistema de comunicación, polo que non podemos deixar de nomear as grandes pedras e o interior das covas como soportes para gravar os petroglifos ou as pinturas rupestres.

     ^{Petroglifo en Anllo, Sober.Fonte O Colado do Vento}

En sentido estricto, a escritura máis antiga coñecida é a cuneiforme sumeria (aproximadamente no 3200 a.C) que se conserva en tabliñas de arxila, polo que podemos decir que este é o material sobre o 

que se conserva a escritura máis antiga. Son placas moi finas, de forma cadrada e coas esquinas algo redondeadas; cando aínda estaban húmidas e brandas incidíanse con unha cuña de metal, marfil ou madeira. A súa forma, xeralmente lisa pola parte en que se escribía e algo convexa pola cara oposta, facilitaba a súa almacenaxe en nichos, ocos na parede. A función das tablillas eran, básicamente rexistros de contabilidade e de actividades burocráticas, administrativas ou comerciais.

 Este era un material pesado, difícil de transportar e moi fráxil.

A madeira tamén se usaba como soporte para a escritura; tiña a vantaxe de ser máis abundante, barata e doada de preparar e podía usarse para grabar mensaxes sen estar protexida pero normalmente  recubríase con cera ou estuco; formábanse dípticos ou trípticos con elas, e incluso se lles engadía unha especie de asas para suxeitalas.

Nas tablillas de cera esgrafiábase o texto con facilidade, con un estilo metálico ou outro obxecto punzante; os estilos tiñan no extremo oposto á punta, un acabado romo en forma de espátula co que se raspaba a cera, se aplastaba e alisaba reutilizándose novamente.

 A pedra é o material máis consistente, non precisa preparación e é moi duro e resistente. É o soporte por excelencia da epigrafía grega e, especialmente, da romana. En pedra grabábanse as inscripcións triunfais, votivas, sepulcrais, decretos, etc.

Para grabar unha escritura sobre a pedra realizábanse uhna serie de actividades ben definidas: cortar a pedra, darlle forma e facer molduras ou decoracións; os encargados destas tarefas eran o lapidarius ou o marmorarius. A continuación, deseñábase o espacio epigráfico que ía  ocupar na pedra e debuxábanse as liñas por onde se debían trazar as letras, así como as formas destas, con xeso, carbón ou materia similar; despois  o lapicida ou sculptor  esculpía a pedra. Non obstante, non todas as pedras necesitan destas fases na súa elaboración. Xeralmente esto dábase en inscricións monumentais públicas, ou sepulcrais privadas con intención de perdurabilidade e de exposición pública.

Edicto de Bembibre

Tamén os metais se usaban como soporte para escribir e o bronce é, sen dúbida, o máis importante; resultaba moi costoso e difícil de grabar, pero era moi prezado para escribir documentos xurídicos como decretos, leis, diplomas militares, leis de hospitalidade, etc

Ata aquí falamos dun tipo de soportes que podemos chamar inscritos, nos que a escritura se fixa por procedementos de incisión ou trazado coa punta seca e non só podían ser en arxila, pedra, madeira ou bronce senón que tamén se usaban os ósos, as cortizas das árbores e metais como o ouro.

Outro tipo de soportes son os chamados escritos nos que a escritura se escribe, debuxa, caligrafía ou imprime; ben con pinceis, plumas, lápices, rotuladores, etc.

Aquí atopamos materiais coma o papiro o cal constitúe un dos rasgos característicos da cultura exipcia; é unha planta palustre da familia das cipéraceas (cyperus papyrus), que crecía abundantemente gracias ao clima e ao carácter cenagoso das marxes do río Nilo en Exipto, así como en Siria, Etiopía e Palestina.

Non soamente se usaba para escribir senón tamén como alimento e como materia prima para elaborar cestas, roupas,vendaxes ou fármacos.

Para preparar o papiro para esribir había que cortar a planta e cortar a parte central do talo en láminas que se colocaban superpostas e entrecruzadas sobre unha táboa humedecida formando capas que constituían a trama característica do papiro; golpeábanse para alisar o tecido, prensábanse e logo secábanse ao sol; as follas resultantes únense con unha pasta feita de auga, fariña e vinagre, logo facíanse rollos de papiro con unhas vinte follas (tomus)

 

 Escribíase sobre el con un cálamo feito de xunco cortado a bisel.

Outro dos soportes ben coñecidos foi o pergameo, máis consistente e abundante que o papiro aínda que de factura moi laboriosa tamén; a  pel dun animal, normalmente becerro, cabra, ovella ou carneiro, deixábase a remollo en auga durante un prolongado período de tempo, logo dábaselle cal para eliminar a epidermis, evitar que pudrira e eliminar o pelo; seguidamente  raspábase, estirábase e tensábase sobre un bastidor donde se continuaba raspando e se lle daba un tratamento de auga e pó calizo varias veces. Unha vez seco e quitado do bastidor apóiase nun cabalete e vólvese rascar e pulir con pedra pómez, agora en seco, para facela máis fina e flexible

A tradición atribúe o descubrimento do papel a Tsi Lun, un oficial do emperador chino da dinastía Han polo ano 105 d.C aínda que tardou bastante tempo en difundirse por Occidente, non é ata os séculos X e XI cando se empeza realmente a usar en Europa tardando en desprazar ao pergameo.

Segundo Lucien Febvre e Henri-Jean Martin, as análises microscópicas amosan que para confeccionar o papel se tecían fibras de cáñamo que ás veces se mesturaban con liño; desfacíanse nunhas pilas e  deixábanse macerar e fermentar en agua, para conseguir una pasta moi fina, a base de golpeala. Formábase un produto de fibriñas de celulosa que se depositaba nunha cubeta metálica a temperatura constante, na que se introducía un tamiz rectangular constituido por filamentos entrecruzados que compoñían unha trama. Segundo a disposición destes filamentos, así eran as formas e así daban lugar a distintos tipos de follas, xa que con este utensilio recollíanse as materias en suspensión que tiña a pasta de papel e con elas se formaba unha fina película que se extendía sobre un fieltro para secar. As follas resultantes prensábanse para alisalas e despois colábanse de unha en unha.

 

 

A aparición do papel supuxo un feito de gran relevancia xa que entre outras cousas era máis maleable, máis duradeiro e tamén máis barato; e aínda que o formato de follas unidas xa existía cos pergameos (os codex) vai ser coa aparición do papel cando ésta se extenda.

A reproducción dos codex (cadernos plegados, cosidos e encadernados, coñecidos  desde o s I, pero que non se difundiron ata o s. IV) ou de calquer outro documento facíase a man e qué mellor xeito de imaxinalo que a través do libro “El nombre de la Rosa” onde podemos encadrar a figura dos monxes copiando grandes libros.

 Neste senso, outro dos inventos de especial relevancia foi no s.XV a imprenta da man de Guttenberg e aínda que desde os s. VII - VIII os chineses, coreanos e xaponeses xa imprimían textos a través do uso de bloques de madeira será a imprenta de Guttenberg a que introduza a impresión tipográfica alfabética en Europa.

 

ARXERIZ E TOR NA MUSEUM WEEK

 O Ecomuseo de Arxeriz e a Rede Museística Provincial participan, unha vez máis na MueumWeek, unha iniciativa que se desenvolverá entre o 23 e 29 de abril e que ten como finalidade a difusión, nas redes sociais, do contidos dos centros museísticos de todo o mundo.

Máis información en La Voz de Galicia. Edición Lemos

DOMINGO DE RAMOS

Entrada de Jesús en Jerusalén de Pedro de Orrente (1620)

O Domingo de Ramos é o primeiro día da Semana Santa, día no que os cristiáns conmemoran a entrada de Xesús en Xerusalén.

Olea europaea

Ata non fai moitos anos, en tódalas parroquias da contorna, veciños e veciñas, e sobre todo nenos e nenas, achegábanse á igrexa cun ramo vexetal para que fose bendecido polo curra da parroquia.
Estes ramos adoitaban ser de loureiro Laurus nobilis ou de oliveira Olea europaea, aínda que tamén había ramos "con ruda, loureiro, mirto, oliveira e outras plantas" (Mariño Ferro, X.R.; González Reboredo, X.M.; Dicionario de etnografía e antropoloxía de Galicia, 2010, pp.394).
Antonio Fraguas e Fraguas en "La Galicia insólita. Tradiciones gallegas" apunta que os homes levaban un ramo de oliveira e "Las mujeres preparaban un ramo grande, algunas exageradamente grandes, casi como un haz, en el que se juntaba ruda, oliva, acevo, pau de San Gregorio, laurel, laurel real, mirto, y otras plantas." (Fraguas y Fraguas, A.; 2001, pp.104).

Laurus nobilis

Esta celebración moito cambiou, "Perdeuse a competitividade entre os mozos, que se presentaban na igrexa ás veces con árbores. Pola contra, as mozas non os levaban tan altos, pero soíanos adornar con fitas, papeliños de cores, flores, laranxas,... Había bisbarras que ademais portaban pólas de romeu, ruda, buxo, acevo,..." (González Pérez, C.; 1992, pp.68).
Este ramos gardábase nas casas durante todo o ano e era utilizado, por exemplo, cando había unha treboada, para botar no lume e escorrentalo fume. Tiña a función de protexer leiras, casas, cortes, hórreos, de espantar o mal fario, a mala sorte e tódolos perigos e males.

 "Nalgunhas parroquias os nenos levan a bendicir unha rama de acevo, que logo usan para afalar o gando" (Mariño Ferro, X.R.; González Reboredo, X.M.; 2010, pp. 394); por iso tiña que ser ben grande e dereitiño coma unha vela.

Así recolle estes usos Antonio Fraguas:
"El "Ramo" se guardaba en casa para bendecir los campos y para quemar unas cuantas ramitas cuando truena. En Oirós (Villa de Cruces), las hierbas del ramo se echan en las fincas para que produzcan más y otras se ponen en las cuadras para guardar los animales. En las cuadras después de bendecirlas, se colocaba detrás de la puerta un ramo de olivo. En Padrón se bendicen las tierras con el agua bendita de Pascua con las siguientes palabras:

 Dios te bendiga, fruto,

toupas e ratos salten de ti,

que a auga da Pascua

pasou por aquí.

El "Ramo" podía ser empleado también para bendecir ciertas enfermedades del ganado (...)"

OLLAR GALICIA. FOTOGRAFÍA ANTIGA.
Domingo de Ramos, Pontevedra, 1960.

Os ramos fóronse substituíndo paseniñamente polas palmas, a maioría delas procedentes do Levante ou das Illas Canarias, que se chegaron a converter nun símbolo de estatus, xa que eran as familias pudentes as que podían permitirse agasallar ós pequenos da familia cunha palma para que levasen á misa o día no que toda a veciñanza acudía coas súas mellores galas.