xoves, 20 de outubro de 2016

CASTRO DE ARXERIZ:RESUMO 2016


Panorámica do Castro de Arxeriz,2016


O Ecomuseo de Arxeriz dá por finalizados os traballos de consolidación realizados no castro de Arxeriz, e polo tanto tamén a campaña do ano 2016.
Durante estes catro últimos anos leváronse a cabo diferentes campañas arqueolóxicas co fin de sacar á luz os vestixios dunha época e dun modo de vida que quedou soterrado co paso dos séculos.
Nesta campaña,coma nas que se levaron a cabo nos anos seguintes á primeira, ampliáronse aquelas zonas nas que quedaran restos parcialmente descubertos en traballos anteriores para conseguir que toda a estructura quedase á vista e ademáis aportase información para lograr entender un pouco máis a forma de vida destes castrexos.





















  Estrutura parcialmente descuberta:2015                                                  Estrutura anterior descuberta totalmente; 2016                                                          


Os resultados obtidos este ano amosaron, en canto a estructuras se refire, non só a presencia de máis graneiros, algo que caracteriza especialmente ao Castro de Arxeriz facéndoo único, senón tamén outras estructuras das que aínda non se obtivo unha clara funcionalidade, así como tamén de espacios abertos e zonas de paso.

Traballos na ladeira W.2016


Estas estruturas, de formas cadradas ou rectangulares e con esquinais redondeados, sitúanse non só na croa do castro senón que tamén se dispoñen de forma aterrazada na ladeira Oeste; para construir neste lugar, os castrexos tiveron que preparar a zona picando previamente na rocha natural para conseguir formar esas terrazas.

Detalle de dous graneiros na ladeira W do castro de Arxeriz.2016


Realizouse tamén unha catas ó longo da ladeira oeste co obxetivo principal de localizar novas estruturas; os resultados obtidos nesta nova localización non foron tan produtivas como outras realizadas anteriormente pero sí aportaron información importante á hora de interpretar este tipo de asentamento aterrazado.


                                                Cata,ladeira W.2016

A  nivel de materiais obtivéronse numerosos fragmentos de cerámica tipo miñoto, sen decoración, muíños de man, restos de fíbulas e alguna conta de colar, entre outros.A falta de materiais claramente romanos como a cerámica sixilata ou tégulas dá lugar a pensar que o castro de Arxeriz non tivo ocupación romana, o cal non quere decir que non houbera algún contacto con eles. De feito, unha das hipóteses que os investigadores está a barallar é que o feito de que os restos materiais,aínda que son abondosos, non sexan tan abundantes ou definitorios coma noutros asentamentos e a ausencia total de zonas de queimado, indicadoras de arrasamentos e incendios, parece que indican un abandono progresivo deste asentamento e non unha fuxida como ocorreu noutros lugares.


Despois de catro campañas de escavación e recuperación de restos, a Fundación Xosé Soto de Fión pretende seguir coa súa labor de recuperación que completará con labores de divulgación, investigación e publicación durante o resto do  ano realizando conferencias e outra activides relacionadas tanto co ámbito arqueolóxico como tamén patrimonial. O fin último é o de achegar o patrimonio á sociedade, sensibilizala e que non sinta como alleo o que é propio.

sábado, 8 de outubro de 2016

O BARCO DE DORNAS

O Ecomuseo de Arxeriz leva anos recuperando, restaurando, investigando e divulgando as tipoloxías e usos das embarcacións tradicionais que cruzaban o río Miño.

Froito dese traballo, no ano 2006, publicouse este caderno que agora compartimos convosco, onde se recolle un artigo de Xaquín Lorenzo sobre o barco de dornas. Nesta publicación poden verse as fases de construción dunha dorna que elaborou o carpinteiro de Soutomango (S. Martiño de A Cova - O Saviñao) Roberto Expósito, este barco estivo durante algo máis dun ano nas augas do río Miño, na ribeira de Belesar, onde algúns veciños e amigos disfrutaron da súa boa navegabilidade ata que dous sucesos de desprendemento da cadea e posterior deriva augas abaixo, e consecuentes búsquedas e trastornos, aconselláronnos resgardalo nas dependencias de Arxeriz.

Caderno "O barco de dornas"

Na actualidade, o barco de dornas está dentro da sala de Cultura Fluvial formando parte da colección de embarcacións fluviais do río Miño que representan as tipoloxías básicas dende a cabeceira ata a súa desembocadura. Estas embarcacións foron rescatadas ó longo de todo o río, na meirande parte dos casos foron doadas polos seus donos e, noutros casos, mercadas para evitar a súa desaparición nun proceso de búsqueda de moitos anos, completada con entrevistas a barqueiros, carpinteiros e usuarios das barcas.




O ano pasado, para contribuir á difusión e coñecemento das embarcacións tradicionais do Miño, o Ecomuseo de Arxeriz participou no XII Encontro de Embarcacións Tradicionais celebrado en Cabo de Cruz (Boiro) e organizado por Culturmar (Federación Galega pola Cultura Marítima e Fluvial); federación á que pertence a Fundación Xosé Soto de Fión-Ecomuseo de Arxeriz.







venres, 2 de setembro de 2016

O CASTRO DE ARXERIZ AMOSA UNHA DENSIDADE DE POBOACIÓN CADA VEZ MAIOR

O pasado día 22 de agosto comezou unha nova campaña de escavación no castro de Arxeriz (O Saviaño).
Nesta cuarta campaña, que previsiblemente rematará o día 30 de setembro, estanse xa a atopar novos achádegos que incrementan cosiderablemente o interese sobre este xacemento.
Tal como apuntou Xosé Antonio Quiroga Díaz - director do Ecomuseo de Arxeriz -: "Trátase sen dúbida dun asentamento moito máis importante do que parecía cando comezaron as escavacións, de modo que as expectativas son moi boas tanto para esta campaña como para as seguintes".

Noticia completa en La Voz de Galicia


sábado, 13 de agosto de 2016

A CUARTA CAMPAÑA ARQUEOLÓXICA BUSCARÁ NOVAS ESTRUCTURAS EN ARXERIZ


A fundación Xosé Soto de Fión xa ten ultimados os preparativos para a cuarta campaña de escavacións no castro de Arxeriz.
Esta nova tanda de prospeccións ten unha duración prevista de seis semanas e dará comezo o próximo día 22 de agosto.


























Noticia completa en La Voz de Galicia

venres, 12 de agosto de 2016

ARXERIZ, VIAXE NO TEMPO Ó MUNDO RURAL DOS SEÑORITOS

Arxeriz é un gran descoñecido. Nos folletos divulgativos e na súa web etiquétase como ecomuseo visitable. O seu núcleo central é un gran pazo do século XVII, con varias edificacións anexas, situado nunha finca de 35 hectáreas, na pequena parroquia de Fión, no concello de O Saviñao.


Noticia completa en El Correo Gallego

xoves, 7 de xullo de 2016

O RESCATE DA CUBA DE ARCOS DE MADEIRA

A CUBA DE ARCOS DE MADEIRA I ( Hª e Vida )


Un bo día Roi Fernández faloume dunha cuba con arcos de madeira que se estaba estragando nun prado preto de Chantada, tanto empeño puxo para evitar que se esnaquizase que acabou por animarse a tomar o primeiro contacto co dono para ver a posibilidade de rescatala da desfeita dun verán ó sol.

Coa información favorable sobre a dispoñibilidade de que a cuba (cunha capacidade de 2500 quilos de uva) fose para o Ecomuseo de Arxeriz, e sen perder máis tempo, esta semana fun falar con Antonio Arias Fernández de Camporramiro, o propietario, que ademais relatounos a historia de tan singular cuba.

Unha tarde de xuño de 1899 o avó de Antonio (co mesmo nome e apelidos có neto) casou con Dosinda Pérez da "Casa do Lago" en Santiago de Arriba, e sendo fillo de solteira recibiu do dono da "Casa Valladares" de Belesar (a casa rica do lugar) unha "dote" composta por un alambique, para que puidera gañar a vida, e a cuba dos arcos de madeira.

¡Canta información nos dá este feito sobre o artellamento da sociedade rural, do xeito de vivir, costumes, da sexualidade, da moralidade e da ética!

O avó contáballe que o seu avó (traballador ocasional dos Valladares) xa lle narraba que nesa fachendosa adega, atacada de grandes cubas, a de arcos era a máis cativa de todas elas prestando servizo para facer viño.

Este dato remonta a súa historia a finais do século XVIII.

O desgaste da madeira na boca, polo efecto corrosivo da cinza que "barraba" a entrada no proceso de fermentación, así o testemuña.


Deste xeito foi como a cuba acabou na "Casa do Ramiro" de Sequeiras, na parroquia chantadina de Camporramiro, a un quilómetro escaso en liña recta de Belesar, e así é como tamén esa casa acabou por ser a do alambiqueiro e zoqueiro (outro dos oficios de Antonio Arias) ata o seu pasamento fai uns anos.

  Uns meses atrás o neto rematou de facer reformas na adega para adaptarse ás novas esixencias que impón o mercado do viño onde toda unha historia, saber tecnolóxico popular e materiais naturais parecen non ter oco, pero o sentimento e raigame impediulle desfacela e, inconscientemente, deulle unha derradeira oportunidade deixándoa á súa sorte na coroa do prado a carón da súa vivenda, sen saber moi ben que facer con ela.

  Dende o Ecomuseo de Arxeriz consideramos que este obxecto de cultura material que reflicte o saber popular, a historia e vida de cinco xeracións de ribeiraos, non merecía esmorecer entre as herbas anónimas dun prado.

Decidimos o rescate da cuba de arcos de madeira, que neste intre xa forma parte dos fondos do Ecomuseo, e, tan pronto como se poda, procederase á súa restauración para que siga viva xunto á memoria das xentes que a fixeron, procuraron, moveron, limparon, encheron e baleiraron; xunto a quenes “liobas” e “tempos” de castiñeiro, gorecidas polos arcos de salgueiro e cerdeira brava, serviron tan eficientemente ó longo de séculos.

  A cuba non é un fetiche de vitrina para curiosos, é a testemuña dunhas xentes, dun pobo, do modo de produción e sociabilidade na ribeira do Miño.

Noutro capítulo, cando se restaure, falaremos dos seus materiais, de como se conseguían e aplicaban, dos arcos de madeira, dos nomes, partes, usos e funcións da cuba.

sábado, 30 de abril de 2016

RUNA, A XEFA DO ECOMUSEO DE ARXERIZ

Runa xa é famosa na Ribeira Sacra e arredores, fai uns días que lle adicaron un recuncho especial no xornal El Progreso.
"Unha cadela de raza mastín de dous anos e medio vixía polas noites o centro e durante o día recibe amablemente ós visitantes".
Noticia completa en 


sábado, 9 de abril de 2016

TRASMALLO OU TRAMALLO


Nas salas de "Cultura Fluvial" do Ecomuseo de Arxeriz, inauguradas no ano 2014, temos expostas varias artes de pesca tradicionais utilizadas nas ribeiras do río Miño e nalgúns dos seus afluentes.

Hoxe queremos presentarvos o "trasmallo" ou "tramallo" que temos exposto na primeira das salas, cubrindo a parte superior do muro.

Xosé Manuel Vázquez en "O legado dos ribeiraos" clasifícao como unha "rede de pano", o trasmallo de tres panos, xunto co trallo, o pardello ou varredeira de un pano e a chumbeira ou esparavel.


O trasmallo do Ecomuseo de Arxeriz ten 110 centímetros de alto e 24 metros de longo, procede da zona de San Vitorio (O Saviñao).
Está elaborado con tres redes superpostas, as exteriores son iguais e están colocadas en tensión, mentres que a do medio é de malla moito máis pequena e está folgada. Están unidas pola parte superior e pola inferior. Na parte superior ten colocados cortizos, para que se manteña a flote, e na inferior chumbos, pra afundir a rede.
Xaquín Lorenzo xa no-lo describiu en "O mar e os ríos"(1982): "Consta de tres panos colocados un sobor do outro, formando unha triple rede. (...) Leva na relinga superior, cortizada, cortizos, e na inferior, chumbeiro, pandulleiras de area."


Xaquín Lorenzo recollía que esta rede, especialmente utilizada na pesca de salmón e sábalo, era utilizada no mar dende embarcacións "largándose á deriva" ou, as de menor tamaño, nos ríos cruzando os mesmos e quedando amarrada a terra polos dous extremos (O mar e os ríos. 1982).
Por outra banda, X.R. Mariño Ferro e X.M. González Reboredo no seu "Dicionario de etnografía e antropoloxía de Galiza" só recollen o seu uso no mar: "É unha rede axeitada para fondos pedregosos próximos á costa nos que habitan o salmonete, o ollomol, a faneca, o pinto, a maragota, a centola e o lumbrigante (...) Transpórtana en calquera tipo de barca pequena e déixana no mar, fixa por un cabo ou á deriva."



A técnica do tramallo consiste en que o peixe consegue atravesar a primeira das redes de malla ancha, tropeza coa rede intermedia de malla moito máis pequena e chega á terceira rede, tamén de malla ancha, que atravesa formando unha bolsa, ó tentar escapar, revólvese e el mesmo pecha a única saída, o lugar por onde entrou. A este proceso Xaquín Lorenzo noméao "enrufar": "Nela os peixes enrufan, é decir, métense nas bulsas ou rufos que fai a rede interior cando, ó ser empuxada polo peixe, entra nas mallas das redes exteriores. (O mar e os ríos. 1982)"













xoves, 17 de marzo de 2016

O ECOMUSEO DE ARXERIZ, O ÚNICO SOCIO DA ZONA DA FEDERACIÓN GALEGA POLA CULTURA MARÍTIMA E FLUVIAL

"A pasada fin de semana formalizou a entrada na Federación Galega pola Cultura Marítima e Fluvial (Culturmar) a Fundación Xosé Soto de Fión, que rexenta no Saviñao o Ecomuseo de Arxeriz, onde se conservan importantes mostras da cultura tradicional relacionada coa navegación e a pesca."
(...)
"A entrada da fundación na Federación Galega pola Cultura Marítima e Fluvial -afirma Quiroga por outra parte- xustifícase polo intenso labor que realiza desde hai anos por conservar e difundir a cultura fluvial da Ribeira Sacra. O museo conta con exemplares de embarcacións de once tipos tradicionalmente utilizados non só nesta zona, senón tamén noutros tramos dos cursos alto e baixo do Miño. Algunhas destas barcas, feitas hai moitos anos, foron recuperadas e restauradas pola fundación, mentres que outras se fabricaron en tempos recentes de acordo cos modelos tradicionais. A isto súmase unha ampla colección de antigas artes de pesca, que na súa maior parte son pezas orixinais restauradas."

Noticia completa en:
La Voz de Galicia

domingo, 14 de febreiro de 2016

VALIOSOS TESTEMUÑOS DA VESTIMENTA CASTREXA EN ARXERIZ

"Na sala de arqueoloxía castrexa do Ecomuseo de Arxeriz, no Saviñao, ocupará un lugar destacado unha serie de pezas que foron descubertas nas escavacións que se levan a cavo dende o 2013 no castro situado nos terreos que rodean o centro.
Trátase dunha colección de fíbulas -unhas pezas metálicas de pequeno tamaño utilizadas para suxeitar as prendas de vestir. que destacan pola súa calidade e o seu estado de conservación."
 Noticia completa en La Voz de Galicia



sábado, 6 de febreiro de 2016

MUSEALIZACIÓN DO CASTRO DE ARXERIZ

O pasado xoves instaláronse nas áreas escavadas tres paneis informativos con textos en galego, castelán e inglés que axudarán aos visitantes a entender a complexa estrutura deste asentamento prehistórico.
Leer noticia completa en

venres, 5 de febreiro de 2016

O ENTROIDO

En canto chega o ano novo o entroido xa comeza a petar nas nosas portas e no noso maxín. Nalgunhas aldeas de Galicia esta festa xa comeza no nadal, aínda que as datas "oficiais" son para dar comezo á Coresma cristiá.
Os estudosos desta festividade non se poñen dacordo coas súas orixes, hainos que postulan o nacemento do Entroido na Idade Media, como festa dentro do ciclo relixioso do cristianismo en contraposición á Coresma, e outros que retrotraen a festividade a datas e ritos romanos e/ou prehistóricos. A teoría máis espallada é a combinación de ámbalas dúas, o Entroido sería unha festividade do medioevo con escintileos e herdanzas de ritos ancestrais.
"... podemos dicir que a festa do Carnaval propiamente dito, co sentido burlesco e parodístico que ten hoxe, é propia do estilo de celebracións lúdicas da Idade Media, etapa histórica na que se configura como contrapeso festivo aos rigores que introduce a Coresma cristiá. Risa, burla, parodia, igualación social, alcohol, enchentes e toda sorte de bromas e excesos nutren os Carnavais. Pero non se pode negar que determinados ritos pagáns, propios do comezo da primavera e encamiñados a estimular a fecundidade, están incluídos nos Carnavais rurais máis antigos xunto a outros moitos costumes de intencionalidade distinta" (Cocho, Federico. O Carnaval en Galicia)
"Vicente Risco, nun traballo de madurez, atinou ao suxerir que o Entroido é unha festa claramente medieval, de oposición á Coresma. Haberá que engadir que iso non impide que conteña, como a relixión católica en xeral, elementos herdados da Antigüidade. (...) Para Mariño o Entroido non é un ritual pagán conservado dentro da sociedade cristiá, senón unha festa católica na que se representa as persoas que, como os pagáns máis tópicos, viven dominados polos praceres da carne."
(Mariño Ferro, X.R.; González Reboredo, X.M. Dicionario de etnografía e antropoloxía de Galicia)
O entroido era o momento no que se deixaban de lado as convencións sociais, a moral e a vergoña, para dar paso ó poder dos instintos e pulsións máis primarias, ó gozo da carne, en previsión do tempo de reclusión da Coresma. Durante esta celebración tódalas persoas tiñan dereito a criticar o poder establecido, a deixalo en evidencia e a invertir o senso da vida diaria, a poñer o mundo ó revés.
Como ben di Federico Cocho en "O Carnaval en Galicia" :"O Entroido abría a espita á crítica. A unha crítica impensable o resto dos días na controladísima vida da aldea. O Entroido permitíao todo. O entroido dáballe azos á creatividade e á capacidade dramática de persoas alonxadas dos refinamentos  da cultura elitista."
No Dicionario de etnografía e antropoloxía de Galicia de X.R. Mariño Ferro e X.M. González Reboredo atopamos reflectida a "inversión" do Entroido: "No entroido invértense os oficios, os ritos relixiosos, a música e as normas. Toda a realidade social pasa a través da lente inversora do Entroido. (...) O entroido deléitase cos excesos na comida, co sexo, cos xogos, coas diversións e con todo canto a Coresma prohibe. (...) Coas inversións do Entroido preténdese mostrar o desastroso e atolado funcionamento dunha sociedade con principios opostos aos admitidos. (...) O entroido non é, pois, supervivencia de nada, senón unha festa pensada ata o máis mínimo detalle para reforzar, por contraste, un ideal de vida."
Eles mesmos anuncian nesta publicación a pérdida da finalidade desta celebración: "Na actualidade celébrase o entroido con enorme participación de xente, en boa medida porque os etnógrafos a convenceron de que se trata dunha festa pagá. Pero, como corresponde á sociedade actual, laica e sen Coresma, a festa perdeu a función educativa e moral do pasado, se ben mantén outras. Segue a ser unha oportunidade para o divertimento e a inversión de roles. E as máscaras máis destacadas, (...) convertéronse en elementos de identidade local, o que activan a participación dos veciños e chaman a atención dos foráneos."
Debemos ter en conta que ademais do Entroido rural, tamén existía, e existe o Entroido ou "Carnaval" urbano, que se distingue por ser máis refinado e estar convocado e controlado polas autoridades e/ou entidades locais.
Como di Federico Cocho: "A principios deste século, a cidade galega contaba en realidade con dous tipos de Carnavais. O dos señoritos e xentes de ben vivir era un Carnaval de salón e carroza. O das clases baixas, que tanto amolaba á distante clase acaudalada, acentuaba os seus aspectos ordinarios e groseiros e enlazaba mellor coa tradición dos Carnavais grotescos da Idade Media e co contrapunto irreverente das mascaradas rurais". No seu libro O Carnaval en Galicia explica perfectamente os dous tipos de entroido, e, as orixes do Carnaval de cidade, carrozas e comparsas das vilas e cidades contemporáneas: "Trala guerra civil, O Carnaval desapareceu das rúas das cidades e (...) refuxiouse nos bailes de salón e círculos recreativos. Sempre houbo algún ousado, pero a festa non estaba na rúa. O estilo do Carnaval das cidades de hoxe é herdeiro directo do que organizaban as clases acomodadas da cidade con carácter restrictivo. É aquel Carnaval dos señoritos, agora popularizado e democratizado polas clases medias dominantes."
Deixando de lado o Carnaval e Entroido de Galicia en xeral, imos darlle un peso e importancia especial ó noso entroido, o entroido que lembran os nosos avós e no que algún incluso particpou:
O ENTROIDO RIBEIRAO
O entroido propio da ribeira do río Miño, ó seu paso pola Ribeira Sacra, é o Entroido Ribeirao. Este entroido celebrábase nas parroquias de ribeira do concello de Chantada; aínda que os volantes, peliqueiros e maragatos tamén levaban o son das súas chocas ás parroquias de máis preto dos concellos do Saviñao e Pantón.
Na actualidade a Asociación de Amigos do Entroido Ribeirao segue traballando para manter esta tradición viva e para acadar a declaración de Festa de Interese Turístico.
A continuación transcribimos un retallo do libro "O Carnaval en Galicia" de Federico Cocho, publicado no 1990 por Edicións Xerais de Galicia, no que describe este entroido singular galego tan importante para a identidade dos ribeiraos e ribeirás.

O ENTROIDO RIBEIRAO
"O volante é unha daquelas máscaras que, de coñecela, seguro que Vicente Risco a incluiría entre o que el denominaba máscaras finas. Viste de camisa branca e un pantalón adoito branco ou de bandeira, isto é, coas cores da bandeira galega ou española, o que require as habilidades dunha modista. Unhas vendas cruzadas dos nocelos ós xeonllos semellan as fitas duns zapatos de baile. Por riba da camisa levaba antano senllos panos de mariño, cruzados en cada ombreiro e sustituídos na actualidade por panos grandes de muller.
Os nativos afirman que as campaíñas que debe leva-lo volante na cintura -dous voluminosos cintos con 24 campaíñas cada un - teñen que ser necesariamente portuguesas. A nacionalidade do elemento sonoro parece ser un símbolo de calidade e solidez, (...) Cun retallo de tecido de saco o volante protéxese dos golpes que lle acarrean as propias campaíñas por mor dos continuos movementos e choutos que executa a máscara. Por enriba deste tecido de saco o volante loce unha faixa encarnada ou azul máis estética e riba dela coloca os cintos coas campaíñas.
Grande parte desta roupaxe case non a ve o espectador, por causa da aparatosidade do que teoricamente deberiamos chama-la máscara, pero que en realidade é un espectacular e colorista artiluxio que concentra a atención e marca a imaxe do volante da ribeira de Chantada. Os habitantes da comarca chámanlle pucho. As súas dimensións son de tal calibre que a súa estructura se apoia na cabeza e nos ombreiros. Chega a acada-lo metro de alto por 75 centímetros de ancho.
Este pucho consiste nunha estructura de arame e vimbio revestida con fitas e flores de papel de tódalas cores. As fitas colgan polo lombo e por diante case ata arrastrar polo chan. Pesa varios quilos e esixe do seu portador unha grande fortaleza e resistencia física. O volante - chamado así mesmo campanilleiro- non para un instante de danzar. A modo de coroación do pucho colócanse dúas monecas de xoguete e dous penachos. Leva a cara tisnada de negro ou cuberta cunha antiga careta artesanal, confeccionada en cartón duro e con papel de periódico e unha pasta de auga morna e mesturada con fariña. O máis probable é que en orixe este pucho tivese unhas características moito máis ortodoxas e cercanas ó que sería un gorro de cucurucho -como o dun capirote de Semana Santa- ben engalanado con fitas de cores, (...). Non se conserva memoria de cando se incorporaron as monecas ó pucho e todo parece indicar que a rivalidade entre lugares por confecciona-lo mellor pucho e presenta-lo mellor volante foi encirrando a ousadía das súas dimensións ó longo do tempo.
Digamos, por último, que os volantes da comarca de Chantada levan na man un simple caxato que, non sempre, vai engalanado tamén con fitas de cores.
Acostuman acompaña-los volantes outras figuras menos finas. Son os zarapastrosos peliqueiros ou maragatos, en número de un ou dous con cada volante. A súa misión é a de protexer a este e abrirlle paso na súa marcha e no seu baile. (...). Van vestidos con roupas vellas. Reciben o nome das peles ou pelicas que levan por riba da roupa. Levan un látigo ou un pau co que ameazan ás mulleres e corren ós nenos. Na cara gústalles lucir unha carauta grotesca.
Mesmo nestes últimos anos da década dos 80 se puideron contemplar algunhas representacións dos oficios, que tanto gustaron noutro tempo ás xentes das illadas aldeas galegas. a escenificación burlesca dos oficios non agrarios (médicos, zapateiros, barbeiros, curas...) era o único tipo de representación teatral ó que tiñan acceso as xentes do campo cando non existía ou non chegara a televisión. As escenificacións tiñan lugar no centro de cada vila. Unha das máis frecuentes era a dramatización dun sangrento parto, no que o neno ben podía ser un asustado gato que sae disparado da barriga da parturiente logo dunha cesárea de emerxencia." (Cocho, Federico. O Carnaval en Galicia)
Para ampliar información sobre o Entroido Ribeirao, no seguinte enlace podedes ler o artigo publicado na revista "CROA. Boletín da Asociación de Amigos do Castro de Viladonga." do 2012
O ENTROIDO RIBEIRAO. SANTIAGO DE ARRIBA (CHANTADA) (LUGO)
E tamén vos podedes facer co libro  do escritor, etnógrafo, editor e tradutor galego Emilio Araúxo, un gran investigador do entroido galego, publicado por AMASTRA-N-GALLAR "Se toda a vida dos vellos e dos por nacer. (O Entroido ribeirao)"

venres, 22 de xaneiro de 2016

O POMBAR OU POMBAL


"AVE DE PICO NON PON Ó DONO RICO"

O nome xenérico en Galicia é pombal, aínda que nalgunhas comarcas de Lugo e Ourense é chamado pombar.
É unha construcción maioritariamente rural da arquitectura tradicional galega.
Como ben di Xaquín Lorenzo "O Xocas" no seu libro "A Casa": "Escasos son os pombares na nosa casa rural, anque se atopan en troques de abondo nas casas grandes e nos pazos."
(Lorenzo, 1982, p.172).
O motivo non é outro que a pouca rendibilidade económica que proporcionan estas aves:
"(...) o principal producto que se obtén das pombas son os pombiños, que se collen cando están a piques de voar do niño ou, nalgúns lugares a penuxe como subproducto, (...)"
(Galicia, as construccións da arquitectura popular; Caamaño Suárez, 2006, p.392).
Por iso, aparecen sobre todo a carón de mosteiros, pazos, rectorais e casas grandes; e isto condicionou que fosen símbolo de estatus.

Nas casas labregas era máis común atopar pombeiros: "(...) refírese con frecuencia a unha pequena e sinxela construcción, moitas veces de madeira, que se sitúa na parte alta dunha casa, ou dun alpendre, ou dun hórreo, para albergar unhas poucas pombas."
(Dicionario de etnografía e antropoloxía de Galiza; Mariño Ferro, X.R.; González Reboredo, X.M., 2010, p.363).




Atopámonos con diferentes tipoloxías de pombais, aínda que polo xeral "consiste nunha construción cilíndrica, rara vez poligonal, con cuberta cónica de tella.
Na parte alta leva un asoleirado que sobresae da parede e por riba del ábrense, todo derredor, unha chea de ventaniños pra entraren e saíren as pombas.
Na parte baixa ten unha porta prá xente, que se pecha cunha folla de madeira con respiradeiros prá ventilación. O pombar leva todo o seu exterior, menos o tellado, enlucido con auga e cal.
No interior ten as paredes ocupadas por nichos que as pedras deixan entre si, onde fan o niño as pombas.
Embaixo, no centro, atópase unha mesa de pedra pra lles botar grans durante o inverno, especialmente nas tempadas en que o rigor do clima non llelos deixa procurar fóra.
Tamén se ten dentro unha escada pra acada-los niños cando compre."
(Lorenzo, 1982, p.173).


Imaxes tomadas de "Galicia, as construccións da arquitectura popular" de Manuel Caamaño Suárez, onde podemos observar a variabilidade arquitectónica dos pombais.


"O investigador C. González Pérez fixo, hai anos, un catálogo de pombais de toda Galiza, atopando un total de 300, moitos deles en mal estado de conservación. Do total 217 tiñan a planta circular, 42 cuadrangular, 12 octogonal e, finalmente, outros 29 respondían a plantas diversas. En canto ao seu tamaño, varía moito duns a outros, adaptándose ás necesidades de cada propietario."
(Mariño Ferro, González Reboredo; 2010, p.363).


No Ecomuseo de Arxeriz temos unha catalogación do patrimonio etnográfico dos concellos de O Saviñao, Pantón, Chantada e Carballedo, na que recollemos as fichas dos seguintes pombais. 
Somos conscientes de que aínda non están todos recollidos, aínda así, a maioría presenta planta circular con teito cónico de tella ou lousa e muros de cachotería, na maioría dos casos encalados, ou de sillería. 

  • O Saviñao: 28
  • Pantón: 13
  • Carballedo: 2
  • Chantada: 16
Aínda que tamén atopamos excepcións:

Nas últimas décadas o esplendor dos pombais esvaeceuse e, na súa maioría quedaron abandonados. Contamos con bos exemplares que foron moi ben restaurados e están sendo utilizados para outros usos, algúns que aínda conservan o seu uso orixinal, e outros que están sendo colonizados pola natureza.


Estes pombais levan séculos entre nós, a primeira referencia que atopamos en Galicia data do século XIII, é un documento de aforo do mosteiro de San Pedro de Rocas. E a primeira representación gráfica aínda se conserva na biblioteca do mosteiro de El Escorial, na cantiga CLVIII de Alfonso X o Sabio.

sábado, 16 de xaneiro de 2016